Układ pokarmowy odpowiada za odżywianie i metabolizm. W jego strukturach zachodzi przyjmowanie, trawienie i wchłanianie dostarczanych razem z pokarmem składników odżywczych. Długość układu pokarmowego dorosłego człowieka szacowana jest na 7,6 m. Układ pokarmowy to jeden z podstawowych systemów działających w ludzkim organizmie. Składa się z wyścielonej nabłonkiem cewy pokarmowej, która rozciąga się od jamy ustnej aż do kanału odbytu oraz związanych z nią gruczołów – wątroby, trzustki, ślinianek. Jedne z częstszych schorzeń układu pokarmowego to: choroby nowotworowe, refluks, choroba Leśniowskiego-Crohna, zaparcia, wrzody żołądka i dwunastnicy.
Układ pokarmowy zwany też jako układ trawienny to zbiór narządów odpowiedzialnych za pobieranie, trawienie, wchłanianie pokarmu oraz usuwanie jego pozostałości. Układ pokarmowy człowieka zbudowany jest z przewodu pokarmowego, w skład którego wchodzi:
-
jama gębowa zwana też otworem gębowym – to początkowy element budowy układu pokarmowego; składają się na nią: przedsionek jamy ustnej (wąska przestrzeń między policzkami, wargami, dziąsłami, zębami) oraz jama ustna właściwa, a w niej podniebienie (miękkie i twarde), ślinianki, dziąsła, język oraz zęby (kły, siekacze, trzonowce, przedtrzonowce);
-
gardło – podzielone na części: nosową, ustną i krtaniową; rozciąga się od podstawy czaszki do VI kręgu szyjnego; stanowi też składową układu oddechowego; jego średnia długość u dorosłego człowieka szacowana jest na 12–13 cm;
-
przełyk – łączy gardło z żołądkiem; wyróżnia się w jego obrębie część szyjną, piersiową, brzuszną; średnia długość przełyku wynosi 23–25 cm,
-
żołądek – worek mięśniowy o hakowatym kształcie, wydziela sok żołądkowy, w którym znajdują się enzymy trawienne takie jak pepsynogen (z udziałem HCl przemienia się w odpowiedzialną za trawienie białek pepsynę), podpuszczka oraz kwas solny;
-
jelito cienkie – dzieli się na dwunastnicę, jelito czcze i kręte; u dorosłego człowieka jego długość szacowana jest na około 4–6 m, a średnica wynosi 3–5 cm;
-
jelito grube – dzieli się na jelito ślepe (kątnicę), okrężnicę (w jej obrębie znajdują się wstępnica, poprzecznica, zstępnica, esica) i odbytnicę;
-
otwór odbytowy – końcowy element przewodu pokarmowego; zamykany jest przez wieniec mięśni okrężnych, które tworzą zwieracz odbytu;
Na układ pokarmowy składają się też trzy gruczoły:
-
wątroba – wyróżnia się w jej obrębie cztery płaty anatomiczne: prawy, lewy, czworoboczny i ogoniasty; znajduje się pod przeponą, spełnia cztery funkcje: magazynującą, detoksykacyjną, filtracyjną i metaboliczną;
-
trzustka – gruczoł wydzielania zewnętrznego i wewnętrznego; pełni w organizmie rozliczne funkcje, lecz najbardziej znany jest z produkowania insuliny;
-
ślinianki – trzy pary dużych i tysiące mikroskopijnych tzw. gruczołów ślinowych rozproszonych w śluzówce jamy ustnej; wytwarzają ślinę, która, zmiękczając pokarm, ułatwia jego transport w głąb układu i zapobiega podrażnianiu ścian przełyku przez ostre kawałki jedzenia. W ślinie znajduje się enzym trawienny o nazwie amylaza ślinowa, który rozkłada skrobię na dekstrynę i maltozę.
Układ pokarmowy pełni następujące funkcje:
-
pobieranie i mechaniczne rozdrabnianie pokarmu,
-
doświadczanie wrażeń smakowych za pomocą zlokalizowanych w jamie ustnej kubków smakowych,
-
trawienie i przyswajanie składników odżywczych niezbędnych do prawidłowego funkcjonowania organizmu,
-
utrzymanie prawidłowych funkcji metabolicznych,
-
usuwanie (defekacja) niestrawionych, zbędnych resztek pokarmowych.
