poniedziałek, 25 listopad 2019 23:10

Miód pszczeli. Czym jest? Skąd się bierze? Historia i początki pszczelarstwa. Wyróżniony

Zakłada się że miód pszczeli jest  jednym z najcenniejszych produktów zwierzęcych, wykorzystywanym przez człowieka do jego biologicznej egzystencji.  Miód to - według definicji - "naturalny, słodki produkt spożywczy wytwarzany przez pszczoły z:- nektaru kwiatowego czyli soku roślinnego produkowanego przez odpowiednie narządy roślin miododajnych- innych słodkich soków roślinnych (spadzi), zjedzonych i przetworzonych przez mszyce, czerwce lub miodówki. Owady te zużywają z tego soku tylko białko natomiast resztę wydalają. Można powiedzieć, że jest to produkt uboczny ich przemiany materii. Dodatkowo nektar i/lub spadź jest wzbogacony i przetworzony przy pomocy wydzieliny gruczołów ślinowych pszczół oraz gromadzony i dojrzewający w plastrach"Zawartość cukru w nektarze wynosi ok. 20%  natomiast w spadzi ok. 50% Miód jest jednak na pewno czymś więcej co by wynikało z powyższego opisu. To ceniony od tysiącleci produkt spożywczy i skuteczne, naturalne lekarstwo przeciwko wielu schorzeniom. Jeśli jednak jego wartość i pozycja w kuchni jest niepodważalna, to wiedza o jego działaniu leczniczym w ostatnich dziesięcioleciach uległa niemal całkowitemu zapomnieniu. Ale zacznijmy od początku....


Znaczenie miodu od starożytności


Miód pszczeli od dawien dawna należał do najbardziej poszukiwanych środków spożywczych. Już w epoce kamiennej, jak świadczą o tym rysunki naskalne, był bardzo cenionym środkiem słodzącym. Najstarszy znany wizerunek zbieracza miodu liczy sobie około piętnaście tysięcy lat i został odkryty w 1919 roku w jaskini w pobliżu Walencji. Podobne rysunki znaleziono również w Afryce Południowej, Indiach oraz w Egipcie. Od tysiącleci miód wchodził w skład pożywienia ludzi z różnych części naszego globu.

 

Według jednej z legend egipskich, pszczoły, to obdarzone życiem łzy boga słońca Ra, będące łącznikiem między bogiem, a domem królewskim. Dlatego też, były obiektem szczególnego kultu starożytnych Egipcjan, a hieroglify przedstawiające pszczoły stały się symbolem królów Dolnego Egiptu. Miód pszczeli był wówczas artykułem niezwykle rzadkim i drogim spożywać go mogli jedynie wielcy dostojnicy i... święte krokodyle, będące obiektem szczególnego kultu Egipcjan. Karmiono je między innymi miodem, ale też specjalnymi ciasteczkami miodowymi. O tym, czy ten wegetariański pokarm był ich smakołykiem, przekazy historyczne milczą.
Również w staroegipskim kulcie zmarłych miód odgrywał ważną rolę. Nie tylko dlatego, że nie mogło go zabraknąć wśród pokarmów składanych do grobu. Po śmierci panujących nacierano nim również ich ciała.
Asyryjczycy zabezpieczali nim przed rozkładem ciała młodo zmarłych książąt. Tak zakonserwowane zwłoki przechowywano aż do śmierci rodziców zmarłych, ponieważ zgodnie z asyryjskim obyczajem nie można było grzebać książąt przed śmiercią ich rodziców.

U starożytnych Żydów obfitość miodu i mleka była znakiem największego błogosławieństwa. Dlatego też o ziemi kananejskiej mówili, że płynie mlekiem i miodem.
Również według greckich oraz rzymskich poetów miód i mleko świadczyły o bogactwie i dobrobycie kraju. Hipokrates stosował miód między innymi jako środek przeciw gorączce. Wielcy poeci greccy polecali go jako środek o wszechstronnym działaniu leczniczym.
Miód był składany w ofierze i szedł na użytek kapłanów. Lecznicze działanie miodu pszczelego znane było ludzkości od tysiącleci. Zalecenia stosowania miodu w lekarstwach i napojach ziołowych, sporządzania z niego maści i plastrów leczniczych, spotykamy już u starożytnych Greków i Rzymian

Pierwsze pasieki


Początkowo zabierano miód od dzikich pszczół, była to jednak czynność i mozolna a także niebezpieczna, a jej rezultat byt zazwyczaj mizerny. Dlatego też wkrótce po przejściu do osiadłego trybu życia ludzie zaczęli hodować pszczoły.

Pionierami w dziedzinie pszczelarstwa byli Kreteńczycy i Egipcjanie. Ci drudzy już trzy lub cztery tysiące lat przed Chrystusem hodowali pszczoły w wapiennych kłodach (ulach). Egipcjanie wpadli nawet na pomysł wędrownej pasieki, umieszczali cylindryczne ule z wapienia na barkach i płynęli z nimi wzdłuż kwitnących łąk nilowych. Za dnia zatrzymywali się przy brzegu, zarzucali kotwice, by pszczoły mogły spijać nektar bujnej roślinności łąkowej. Nocą zaś statek ruszał dalej, by przewieźć swych brzęczących pasażerów na nowe pożytki. W ten sposób pszczoły uzyskiwały dużo urozmaiconego pokarmu, a ludzie mieli ogromny pożytek z ich hodowli.

Arystoteles, w Starożytnej Grecji traktował pszczoły jako przedmiot rozważań filozoficznych. Doszedł do wniosku ze ul jest idealnym wzorem dla doskonale funkcjonującego państwa.

Nie tylko greccy, lecz także rzymscy pisarze i badacze zapełniali całe tomy rozważaniami na temat pszczół i ich hodowli. Jednym z nich był Marcus Terentius Varro (116-27 р.n.е.), który w swoim trzy tomowym dziele Rerum rusticarum libri III (O gospodarce wiejskiej księgi trzy) przedstawił bardzo obszernie podstawowe wiadomości o hodowli pszczół. Wergiliusz (70-19 р.n.e.) w poemacie Georgiki omawia uroki i pożytki bartnictwa, a Owidiusz (43 р.n.e.17 n.е.) i Pliniusz Starszy (23-79 ne) w swych księgach o gospodarce wiejskiej wychwalali pszczoły i miód. O tym, czy rzymscy cesarze czytali dzieła starożytnych badaczy, nie wiadomo. Wiemy natomiast, że bartnictwo było w Starożytnym Rzymie ważną gałęzią gospodarki i prawie każdy właściciel ziemski posiadał przynajmniej jedne niewolnika, którego jedynym obowiązkiem było zajmowanie się pszczołami.

Germanie przejęli umiejętność hodowli pszczół od Rzymian i za ich pośrednictwem pszczelarstwo rozprzestrzeniło się w całej północnej Europie.
W jednym ze starogermańskich grobów znaleziono naczynie resztkami miodu pitnego.
Można więc przypuszczać, że miód bądź jego przetwory odgrywały pewną rolę w germańskich obrzędach pogrzebowych. Wiadomo, że Wikingowie w czasie swych wypraw zdobywczych zawsze mieli w łodziach miód jako krzepiący pokarm.

To co znacznie przyczyniło się do rozwoju nie tylko pszczelarstwa ale innych dziedzin życia było wynalezienie druku. spowodowało, że wiedza o pszczołach i ich hodowli stała się bardziej dostępna i mogła być popularyzowana. W 1568 roku ukazała się pierwsza fachowa publikacja niemieckojęzyczna poświęcona pszczołom: Gründlicher und nützlicher Unterricht in der Wartung von Binen (Gruntowny i pożyteczny wykład o pielęgnowaniu pszczół). Autor tej książki Nicol Jacob wiedzę swą, niestety, zaczerpnął przede wszystkim z dzieła Arystotelesa.
Pierwszą polska książka pszczelarską była Nauka około pasiek Walentego Kąckiego, która ukazała się w roku 1614, a w 1616 wydano Porządek prawa bartnego... Stanisława Skrodzkiego.
Pierwszy związek bartniczy założył Adam Gottlob Schirach (1724-1773), wydane zostało pierwsze pismo poświęcone pszczelarstwu.

Miód długo był jedynym środkiem słodzącym, jakim dysponował człowiek. Zmieniło się to całkowicie w XIX wieku po wprowadzeniu do powszechnego użytku cukru. W następstwie wprowadzenia cukru - czytamy w Leksykonie Meyera - i zmniejszenia zapotrzebowania na wosk miód stracił na znaczeniu". Później jednak ponownie odkryto jego cenne właściwości. Doceniono jako produkt naturalny co przyczyniło się do odrodzenia pszczelarstwa oraz wzrostu produkcji miodu.


Przekazy historyczne dowodzą, że człowiek od najdawniejszych czasów stosował produkty miodu pszczelego nie tylko do leczenia różnych chorób i odkażania ran, ale też do konserwacji produktów spożywczych. Wartość odżywcza i lecznicza miodów pszczelich znana jest i ceniona od niepamiętnych czasów.

Piśmiennictwo:

Pszczela apteczka / Edward Kałużny. - Leszno : "Apiherba", 1992 

Miodolecznictwo. - Kraków : Wydawnictwo "M", 2007.  

Miód krzepi i leczy / Rasso Knoller ; [tł. z niem. Bronisław Migdalski]. - Warszawa : "J&BF", 1997